Czy spadkobierca zawsze ma obowiązek spłaty kredytów i długów po zmarłym?

W skrócie: spadkobierca odpowiada za kredyty i inne długi po zmarłym tylko wtedy, gdy przyjmie spadek, a zakres tej odpowiedzialności zależy od wybranego sposobu przyjęcia lub odrzucenia, w szczególności od decyzji o spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

W polskim prawie długi wchodzą do masy spadkowej razem z majątkiem, czyli dziedziczysz całą sytuację finansową zmarłego: oszczędności, nieruchomości, kredyty, pożyczki, zaległe rachunki oraz niektóre zobowiązania publicznoprawne. Przy przyjęciu spadku wprost odpowiadasz za długi spadkowe bez ograniczeń, również majątkiem osobistym. Przy przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza odpowiedzialność kończy się na wartości spadku, natomiast odrzucenie spadku usuwa odpowiedzialność za długi, ale także pozbawia Cię prawa do majątku. Na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku masz co do zasady 6 miesięcy, a termin ten ma charakter zawity, co oznacza, że po jego upływie nie podlega zwykłemu przedłużeniu.

Sytuacja małżonka wymaga osobnego spojrzenia: przy ustawowej wspólności majątkowej część zobowiązań zaciągniętych w trakcie małżeństwa obciąża wprost drugiego małżonka, niezależnie od dziedziczenia.

Przykładowo kredyt konsumpcyjny 50 000 zł zaciągnięty przez męża samodzielnie wchodzi do spadku i obciąża spadkobierców, natomiast kredyt 50 000 zł zaciągnięty wspólnie obciąża żonę jako współkredytobiorczynię już z tytułu umowy, a dodatkowo – po śmierci męża – także jako spadkobierczynię w granicach przyjętego spadku.

• Przyjęcie wprost oznacza pełną odpowiedzialność całym majątkiem za wszystkie długi zmarłego.
• Przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza ogranicza odpowiedzialność do wartości aktywów spadku ustalonej w inwentarzu.
• Odrzucenie spadku powoduje, że traktuje się Cię jak osobę, która nie dożyła otwarcia spadku, więc nie odpowiadasz za długi ani nie otrzymujesz majątku.

Na czym polega przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza a przyjęcie wprost?

W skrócie: przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza ogranicza Twoją odpowiedzialność za długi do wartości majątku wchodzącego w skład spadku, natomiast przyjęcie wprost powoduje odpowiedzialność bez ograniczeń, również majątkiem osobistym.

Przy przyjęciu wprost, jeżeli odziedziczysz mieszkanie warte 400 000 zł i długi 600 000 zł, wierzyciele są w stanie dochodzić pełnej kwoty 600 000 zł także z Twojego majątku osobistego. W wariancie z dobrodziejstwem inwentarza odpowiedzialność kończy się na wartości spadku: przy tych samych liczbach spłata długów zatrzyma się na 400 000 zł, a pozostała część zobowiązań nie obciąży Twoich środków. Jeżeli wybierzesz odrzucenie, nie uczestniczysz ani w podziale majątku, ani w spłacie długów.

Od 18/10/2015 r., w przypadku zgonu po tej dacie, brak oświadczenia w ciągu 6 miesięcy oznacza ustawowe przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Dla zgonów sprzed 18/10/2015 r. co do zasady brak oświadczenia oznaczał przyjęcie wprost, z wyjątkami wynikającymi z przepisów przejściowych, gdy sześciomiesięczny termin nie upłynął jeszcze w dniu wejścia w życie nowelizacji. Obecne rozwiązanie ma zabezpieczać spadkobierców, którzy nie zdążyli złożyć oświadczenia, aby spadek z długami nie prowadził do nieograniczonej odpowiedzialności za zobowiązania spadkodawcy.

Jak sprawdzić w BIK i innych rejestrach, czy zmarły pozostawił niespłacone zobowiązania?

W skrócie: jako spadkobierca uzyskasz z BIK informację o zobowiązaniach kredytowych zmarłego oraz sprawdzisz jego długi w rejestrach dłużników i korespondencji, jeśli posiadasz dokumenty potwierdzające nabycie spadku oraz akt zgonu.

Po wszczęciu lub zakończeniu postępowania spadkowego dysponujesz postanowieniem sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo aktem poświadczenia dziedziczenia notarialnego.

Z tymi dokumentami, aktem zgonu i danymi zmarłego (imię, nazwisko, PESEL, ostatni adres) składasz wniosek o informację ustawową w Biurze Informacji Kredytowej; w odpowiedzi otrzymujesz historię kredytową zmarłego, w tym aktywne kredyty, karty kredytowe, limity i opóźnienia.

Jeszcze przed formalnym stwierdzeniem nabycia spadku możesz wstępnie ocenić zadłużenie na podstawie dokumentów przechowywanych w domu, korespondencji z banków i urzędów oraz rejestrów dłużników (BIG). W sytuacjach, w których skala długów jest niejasna, pomocny bywa spis lub wykaz inwentarza sporządzony na potrzeby przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, ponieważ porządkuje on aktywa i zobowiązania w sposób urzędowy.

Jeżeli zmarły prowadził jednoosobową działalność gospodarczą, do listy sprawdzanych zobowiązań dodaj kredyty firmowe, zaległości wobec ZUS i urzędu skarbowego oraz zaległe faktury z tytułu prowadzonej firmy. Długi z takiej działalności wchodzą do masy spadkowej na zasadach ogólnych, co oznacza, że przy przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza odpowiadasz za nie tylko do wartości odziedziczonego majątku, natomiast przy przyjęciu wprost pełna suma długów może obciążyć Twój majątek osobisty.

Co dzieje się z kredytem hipotecznym i nieruchomością po śmierci jedynego kredytobiorcy?

W skrócie: po śmierci jedynego kredytobiorcy kredyt hipoteczny trwa dalej, bank zachowuje zabezpieczenie w postaci hipoteki na nieruchomości, a spłata zadłużenia obciąża spadkobierców w granicach przyjętego spadku z długami.

Gdy zmarły był jedynym kredytobiorcą, raty kredytu hipotecznego powinny być nadal spłacane z masy spadkowej albo przez spadkobierców, aby nie doprowadzić do opóźnień. Spadkobiercy podejmują decyzję, czy kontynuują spłatę i zawierają z bankiem aneks przenoszący zobowiązanie, sprzedają nieruchomość i z uzyskanej ceny spłacają kredyt, czy pozostawiają sprawę do egzekucji z nieruchomości. Przy odrzuceniu spadku przez wszystkich spadkobierców bank dochodzi należności głównie z nieruchomości, a po zakończonej egzekucji mieszkanie lub dom trafia do nowego nabywcy.

Jeżeli kredyt hipoteczny był zaciągnięty wspólnie, na przykład przez małżonków, śmierć jednego z nich nie rozwiązuje umowy kredytowej, a drugi kredytobiorca nadal odpowiada za spłatę całego zadłużenia. W takiej sytuacji bank zwykle oczekuje dokumentów potwierdzających sytuację spadkową, natomiast co do zasady traktuje żyjącego kredytobiorcę jako osobę w pełni odpowiedzialną za terminowe regulowanie rat kredytu.

Czy ubezpieczenie na życie przy kredycie automatycznie pokrywa całe zadłużenie wobec banku?

W skrócie: ubezpieczenie na życie powiązane z kredytem hipotecznym lub gotówkowym spłaci zadłużenie tylko do wysokości sumy ubezpieczenia i na warunkach określonych w polisie, więc nie ma pewności, że zawsze pokryje całe saldo kredytu po śmierci kredytobiorcy.

W standardowych polisach grupowych suma ubezpieczenia bywa równa saldu zadłużenia albo określonemu procentowi kwoty kredytu na dany moment, a świadczenie trafia bezpośrednio do banku jako spłata części lub całości zadłużenia. Jeżeli natomiast polisa została wypowiedziana, suma ubezpieczenia jest niższa od salda albo występuje wyłączenie odpowiedzialności (na przykład przy zatajeniu poważnej choroby przy zawieraniu umowy), część kredytu nadal pozostaje do spłaty przez spadkobierców, w granicach przyjętego spadku.

Silniejszą ochronę dla Twojej rodziny zapewnia indywidualna polisa na życie z sumą ubezpieczenia dopasowaną do aktualnego zadłużenia, na przykład 400 000 zł przy kredycie hipotecznym na 350 000 zł. W razie śmierci kredytobiorcy bank otrzyma świadczenie z polisy kredytowej (jeżeli obowiązuje), a rodzina dodatkowo świadczenie z polisy indywidualnej, które daje możliwość pełnej spłaty długu i utrzymania nieruchomości bez konieczności sprzedaży wywołanej presją finansową.

Jak skutecznie odrzucić spadek u notariusza lub w sądzie, aby uniknąć przejęcia długów?

W skrócie: spadek odrzucisz skutecznie, składając w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedziałeś się o powołaniu do spadku, oświadczenie o odrzuceniu spadku przed sądem lub notariuszem, przy czym oświadczenie obejmuje cały spadek i jest co do zasady nieodwołalne.

Odrzucenie spadku z długami wymaga precyzyjnego wskazania, po kim odrzucasz spadek oraz z jakiego tytułu byłeś powołany do dziedziczenia (ustawowo czy z testamentu). Oświadczenie składasz w sądzie rejonowym właściwym dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy albo u dowolnego notariusza w Polsce; po jego złożeniu traktuje się Cię tak, jakbyś nie dożył otwarcia spadku. W praktyce oznacza to przejście powołania na kolejnych spadkobierców, w tym dzieci, które bez dodatkowych działań przejmą spadek z długami.

Przed wizytą w sądzie albo u notariusza przygotuj: odpis aktu zgonu, dokumenty potwierdzające pokrewieństwo (akt urodzenia, małżeństwa), dane innych spadkobierców oraz orientacyjną listę długów i składników majątku. W sytuacjach, w których minął termin 6 miesięcy lub oświadczenie złożono pod wpływem błędu co do skali zadłużenia, jedyną drogą do zmiany jest postępowanie sądowe dotyczące uchylenia się od skutków złożonego oświadczenia.

Ile kosztuje odrzucenie lub przyjęcie spadku w sądzie i u notariusza w 2025 roku?

W skrócie: złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku u notariusza to zazwyczaj około 100–200 zł od osoby (taksa 50 zł + VAT i wypisy), natomiast w sądzie opłata za odebranie oświadczenia wynosi co do zasady około 100 zł, do czego dochodzi opłata za stwierdzenie nabycia spadku.

Koszty różnią się w zależności od tego, czy korzystasz z usług notariusza, czy składasz oświadczenie w sądzie spadku oraz czy łączysz to z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku. U notariusza płacisz głównie taksę notarialną za każde oświadczenie oraz za wypisy aktu, natomiast w sądzie ponosisz opłatę sądową za odebranie oświadczenia i osobno za postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku.

Jeżeli składasz oświadczenia jednocześnie w imieniu kilku osób (na przykład obojga rodziców i małoletnich dzieci), koszty rosną proporcjonalnie do liczby oświadczeń. Z drugiej strony dobrze przygotowany komplet czynności (rezerwacja terminu u notariusza, złożenie jednego wniosku w sądzie dla wszystkich spadkobierców) ogranicza liczbę wizyt i przyspiesza uporządkowanie spraw spadkowych.

Jak wygląda procedura dziedziczenia długów przez małoletnie dzieci i jaka jest rola sądu rodzinnego?

W skrócie: małoletnie dzieci dziedziczą długi według tych samych zasad co dorośli, lecz oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku składają za nie przedstawiciele ustawowi, a przy wielu czynnościach nadal potrzebna jest zgoda sądu opiekuńczego (co do zasady sądu spadku).

Przyjęcie spadku wprost albo inne decyzje dotyczące majątku dziecka traktuje się jako czynności przekraczające zwykły zarząd majątkiem, które co do zasady wymagają zgody sądu opiekuńczego (zazwyczaj sądu spadku). Po zmianach przepisów wprowadzonych w 2023 r. uproszczono jednak procedurę w typowej sytuacji, w której rodzic sam odrzucił spadek obciążony długami i chce odrzucić ten sam spadek w imieniu dziecka: jeżeli oboje rodzice posiadają władzę rodzicielską, działają razem lub za zgodą drugiego rodzica, a żaden inny zstępny nie przyjął spadku, odrzucenie spadku w imieniu małoletniego odbywa się w uproszczonym trybie bez odrębnej zgody sądu.

Przykładowo, jeżeli wartość majątku po zmarłym wynosi 70 000 zł, a łączna suma długów 150 000 zł, to dziecko, które przyjmie spadek z dobrodziejstwem inwentarza, odpowiada jedynie do 70 000 zł. Po wypłacie tej kwoty wierzycielom pozostała część długu nie przechodzi na przyszłe dochody dziecka, a w dorosłym życiu nie będzie ono odpowiadało za tę różnicę swoim majątkiem osobistym.

Kiedy bank ma prawo wypowiedzieć umowę kredytu po śmierci kredytobiorcy i zażądać spłaty?

W skrócie: bank wypowiada umowę kredytu po śmierci kredytobiorcy przede wszystkim wtedy, gdy raty przestają być regulowane albo spadkobiercy nie porządkują swojej sytuacji wobec banku, natomiast sama śmierć nie powoduje natychmiastowej wymagalności całego zadłużenia.

Jeżeli zmarły był jednym z kilku kredytobiorców, pozostali nadal odpowiadają za spłatę kredytu zgodnie z harmonogramem i bank traktuje ich jako aktywną stronę umowy. W przypadku jedynego kredytobiorcy bank w pierwszej kolejności korzysta z zabezpieczeń, czyli hipoteki na nieruchomości, zastawu na środku trwałym albo cesji z polisy ubezpieczeniowej. Gdy spadkobiercy kontaktują się z bankiem, przedstawiają dokumenty spadkowe i deklarują wolę regulowania rat, bank najczęściej dąży do zawarcia aneksu i kontynuacji spłaty.

W skrajnym scenariuszu, gdy zadłużenie narasta, a spadkobiercy nie współpracują, bank kieruje sprawę do sądu, wypowiada umowę i inicjuje egzekucję z nieruchomości albo innego majątku. Dobra praktyka polega na tym, aby w ciągu pierwszych miesięcy po śmierci kredytobiorcy utrzymywać spłatę rat, zbierać dokumenty spadkowe i równolegle ustalać z bankiem docelowy sposób rozliczenia zadłużenia.

Jakie kroki prawne trzeba podjąć w ciągu 6 miesięcy od otwarcia spadku, aby zachować bezpieczeństwo?

W skrócie: w ciągu pierwszych 6 miesięcy od momentu, w którym dowiedziałeś się o powołaniu do spadku, powinieneś ustalić krąg spadkobierców, oszacować majątek i długi, sprawdzić zobowiązania w BIK oraz rejestrach, a następnie złożyć oświadczenia spadkowe dla siebie i małoletnich dzieci.

Najpierw zbierz dokumenty: akt zgonu, akty stanu cywilnego spadkobierców, testament (jeżeli istnieje), umowy kredytowe, polisy na życie, dokumenty dotyczące nieruchomości oraz ewentualnego przedsiębiorstwa.

Następnie sporządź prostą listę aktywów i pasywów: oszczędności, nieruchomości, ruchomości, udziały w spółkach po jednej stronie oraz kredyty, pożyczki, limity na kartach, zaległości podatkowe, długi wobec ZUS i kontrahentów po drugiej stronie.

Na tej podstawie wybierasz między przyjęciem wprost, przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza oraz odrzuceniem spadku. Jeżeli dane z dokumentów nie dają pełnego obrazu, rozważ sporządzenie spisu lub wykazu inwentarza, aby urzędowo potwierdzić wartość majątku i zadłużenia, co później pomoże przy rozmowach z wierzycielami.

Przy rozsądnie zaplanowanych działaniach jesteś w stanie ochronić rodzinę zarówno przed nadmierną odpowiedzialnością za długi, jak i przed nieuzasadnionymi obciążeniami podatkowymi, a jednocześnie zachować uporządkowaną dokumentację, która ułatwi przyszłe decyzje finansowe.

Słowniczek pojęć

FAQ – najczęściej zadawane pytania